Niecelowe wszczęcie egzekucji – kiedy wierzyciel naraża się na opłaty ze strony komornika?

2023-07-24

Spis treści

1. Kiedy mowa o oczywiście niecelowym wszczęciu postępowania egzekucyjnego?
2. Niecelowe wszczęcie egzekucji — kiedy ma miejsce?
3. Oczywiście niecelowe wszczęcie egzekucji — koszty dla wierzyciela: jakie są?
4. Konsekwencje uznania egzekucji za niecelową przez organ egzekucyjny — czy można ich uniknąć?

Gdy wobec danej osoby został wydany przez sąd tytuł wykonawczy, wierzyciel ma prawo zwrócić się do komornika z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Zdarza się jednak, że nie jest on zasadny, np. w sytuacji śmierci dłużnika czy ogłoszenia przez niego upadłości. Wówczas mówi się o niecelowym wszczęciu egzekucji komorniczej. Jakie niesie to za sobą konsekwencje? Kiedy jest możliwe obciążenie wierzyciela kosztami postępowania egzekucyjnego w administracji? Wyjaśniamy.

Kiedy mowa o oczywiście niecelowym wszczęciu postępowania egzekucyjnego?

Za niecelowe działania uznaje się takie, które nie mają większego sensu, ponieważ z góry wiadomo, że nie przyniosą oczekiwanego rezultatu, w związku z czym są zbędne. To pojęcie może się też odnosić do złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji.

Wierzyciel uzyskuje prawo złożenia wniosku egzekucyjnego, gdy sąd wyda tytuł opatrzony klauzulą wykonalności. Nie zawsze są jednak ku temu podstawy. Zdarzają się sytuacje, w których od początku wiadomo, że interwencja komornika nie będzie celowa ani skuteczna. Zgodnie z art. 30 ustawy z dn. 28 lutego 2018 r. o kosztach komorniczych można je uznać za oczywiście niecelowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego. W takim przypadku organ egzekucyjny ma prawo ukarać wierzyciela.

Niecelowe wszczęcie egzekucji — kiedy ma miejsce?

Katalog sytuacji, w których mowa jest o niecelowym wszczęciu egzekucji, nie jest zamknięty ani też precyzyjnie dookreślony. Ocena konkretnego przypadku pozostaje w gestii komornika. Jednak można wskazać przykłady zdarzeń, w których egzekucja może być wszczynana niecelowo. Oto kilka z nich.

Gdy roszczenie wierzyciela zostało już uregulowane lub przedawniło się

To najbardziej oczywisty przypadek niecelowości egzekucji komorniczej. Jeżeli dłużnik uregulował w pełni swoje zobowiązanie, zanim został złożony wniosek egzekucyjny, nie ma nawet potrzeby dogłębnego badania sprawy. Jeśli roszczenie wygasło, nie można prowadzić postępowania.

Podobna sytuacja ma miejsce, gdy roszczenie jest przedawnione i nie ma możliwości dochodzenia praw na drodze prawnej.

Gdy wierzyciel dysponuje zastawem, który zabezpiecza pełne zaspokojenie roszczenia

W takim przypadku, pod warunkiem że egzekucja nie jest skierowana do przedmiotu tego zastawu, również będzie uznana za niecelowo wszczętą.

Gdy przed złożeniem wniosku o egzekucję nastąpiła śmierć dłużnika

Czy można uznać za niecelowe wszczęcie egzekucji śmierć dłużnika przed złożeniem przez wierzyciela wniosku egzekucyjnego? Tak, ale w tej sytuacji trudno o jednoznaczne rozstrzygnięcie, czy to przypadek "oczywistej niecelowości" — a to ona podlega sankcjom.

W czym rzecz? Oczywistym jest, że nie ma możliwości uzyskania egzekwowanego świadczenia od osoby, która nie żyje. Pojawia się pytanie, czy wierzyciel ma obowiązek weryfikacji tego faktu przed wizytą u komornika, a jeśli tego nie zrobi — dopuszcza się zaniedbania, które narażałoby go na karę?  Warto jednak spojrzeć Uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2022 roku, sygn. III CZP 36/22,  która jednoznacznie klasyfikuje taką sytuację jako przesłankę do uznania "oczywistej niecelowości".

Dla wierzyciela jest to zatem wskazówka, że warto podjąć próbę weryfikacji sytuacji dłużnika. Łatwiej może być, jeśli jest to osoba prowadząca działalność gospodarczą rejestrowaną w CEIDG. Baza ta jest automatycznie aktualizowana, jeśli odnotuje się zgon przedsiębiorcy w niej figurującego.

Gdy dłużnik ogłosi upadłość

Do umorzenia postępowania egzekucyjnego z uwagi na niecelowość dojdzie także, gdy dłużnik ogłosi upadłość. Zazwyczaj jednak — co wynika z Uchwały SN z dnia 28 stycznia 2022 roku, sygn. III CZP 21/22 – w tej sytuacji wierzyciel nie powinien zostać obciążony karą.

Oczywiście niecelowe wszczęcie egzekucji — koszty dla wierzyciela: jakie są?

W razie oczywiście niecelowego wszczęcia postępowania jego koszty zostaną pokryte przez wierzyciela, a nie przez dłużnika. Powód jest prosty: urzędnik wykona określoną pracę w celu odzyskania należnych środków, ale będzie z góry skazany na niepowodzenie. Jeżeli zaś wierzyciel złożył wniosek egzekucyjny przeciwko osobie, która już spełniła roszczenie albo w oczywisty sposób tego nie zrobi, to — mówiąc najprościej — zmarnował czas komornika. Jest to przesłanka do pobrania opłaty egzekucyjnej od wierzyciela.

Warto przy tym pamiętać, że chociaż osoby wykonujące ten zawód realizują zadania publiczne, działają w oparciu o samofinansowanie się. Dlatego nie byłoby zasadne, gdyby ponosili konsekwencji oczywistej niecelowości wszczęcia postępowania. 

Właśnie z tego powodu wprowadzono art. 30 ustawy o kosztach komorniczych. Wskazuje on, że gdy zostanie stwierdzona niecelowość wszczęcia postępowania egzekucyjnego, wierzyciel jest obciążany karą. Opłata wynosi 10% wysokości egzekwowanego świadczenia.

Konsekwencje uznania egzekucji za niecelową przez organ egzekucyjny — czy można ich uniknąć?

Jeżeli wierzyciel uznaje decyzję organu egzekucyjnego za niewłaściwą, może złożyć skargę na czynność komornika sądowego. Należy ją złożyć w ciągu tygodnia od otrzymania postanowienia. Powinna trafić do sądu rejonowego właściwego dla organu prowadzącego egzekucyjnego, ale za pośrednictwem samego komornika. Koszt jej złożenia to 50 zł. 

Jak zatem widać, przed złożeniem wniosku o egzekucję warto upewnić się, że jest on celowy. Pozwoli to uniknąć sytuacji, w której komornik wydaje postanowienie o pobraniu opłaty za postępowanie od wierzyciela.