Skarga pauliańska – czym jest i komu pomaga?

2022-02-22

Aby ochronić składniki osobistego majątku przed egzekucją komorniczą, dłużnicy często wyzbywają się ich na rzecz osób trzecich. Choć może się wydawać, że w takich okolicznościach wierzyciel „ma związane ręce”, to tylko pozory. Dzięki skardze pauliańskiej może dochodzić swoich praw.
Skarga pauliańska to korzystny dla wierzycieli mechanizm prawny, który pozwala im dochodzić swoich praw, jeśli dłużnik - w obawie przed egzekucją komorniczą - wyzbywa się swojego majątku na rzecz osób trzecich - małżonka, dzieci, członków dalszej rodziny czy przyjaciół. Czym jest i jak w praktyce działa?

Co to jest skarga pauliańska?

Zasady działania skargi pauliańskiej definiują zapisy Kodeksu cywilnego. Zgodnie z Art.527:

Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Jakie warunki trzeba spełnić, aby skorzystać ze skargi pauliańskiej?

Aby skorzystanie ze skargi pauliańskiej było możliwe, niezbędne jest spełnienie (w sposób łączny) następujących warunków:

• istnienie zaskarżonej wierzytelności pieniężnej;

• niewypłacalność dłużnika spowodowana dokonaniem określonej czynności prawnej (np. zawarciem umowy darowizny czy sprzedaży mienia);

• świadome działanie dłużnika mające na celu ukrycie (rozumiane jako sprzedanie, darowanie) swojego majątku w celu pokrzywdzenia wierzyciela;

• uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią;

• wiedza osoby trzeciej (lub przy zachowaniu należytej staranności możliwość dowiedzenia się), że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Mówiąc nieco prościej - skargę pauliańską można zastosować, jeśli dłużnik działa w sposób świadomy i przekazuje składniki swojego majątku osobom trzecim w celu uchylenia się przed odpowiedzialnością za własne długi. Osoby trzecie także muszą wiedzieć (lub przy zachowaniu należytej staranności mogą się dowiedzieć), że podpisując z nimi umowę, nieterminowy płatnik działa z premedytacją, na szkodę wierzyciela.

Skarga pauliańska w praktyce

Aby precyzyjnie wyjaśnić praktyczny aspekt skargi pauliańskiej, posłużymy się konkretnym przykładem.

Kilkanaście miesięcy temu Tomasz zaciągnął prywatną pożyczkę gotówkową. Z powodu utraty głównego źródła dochodu nie był w stanie jednak terminowo spłacać rat. Jak nietrudno zgadnąć, już kilka dni po terminie wymagalności wierzyciel rozpoczął miękką procedurę windykacyjną, a kiedy ta nie przyniosła efektów - skierował sprawę na drogę sądową. Efektem postępowania było uzyskanie nakazu zapłaty wraz z tytułem wykonawczym, a na ich podstawie - przekazanie sprawy komornikowi. Aby uniknąć utraty majątku, dłużnik podpisał ze swoim synem Krzysztofem umowę darowizny, przekazując mu należącą do niego nieruchomość oraz auto osobowe. W takich okolicznościach wierzyciel ma prawo wnieść skargę pauliańską o uznanie umowy darowizny za bezskuteczną względem wierzyciela. Jeśli sąd ją uwzględni, przeprowadzenie egzekucji z nieruchomości i pojazdu będzie możliwe. Co ważne - dla Krzysztofa umowa darowizny wciąż będzie miała moc prawną. Po spieniężeniu składników majątku i przekazaniu środków ze sprzedaży wierzycielowi resztę pieniędzy komornik przekaże Krzysztofowi, czyli aktualnemu właścicielowi obu dóbr.

Co można uzyskać dzięki skardze pauliańskiej?

Głównym celem skargi pauliańskiej jest doprowadzenie do sytuacji, w której sąd uzna czynność prawną pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią za bezskuteczną. Jeśli tak właśnie się stanie, składniki majątku nie wrócą w posiadanie dłużnika, ale komornik będzie mógł dokonać z nich egzekucji.

Ile czasu ma wierzyciel na złożenie skargi pauliańskiej?

Wierzyciel może złożyć skargę pauliańską w terminie pięciu lat od daty czynności prawnej, którą chce uznać za bezskuteczną.

Kiedy skarga pauliańska nie działa?

Skarga pauliańska nie znajdzie zastosowania, jeśli od daty czynności prawnej, którą chce uznać za bezskuteczną, minęło więcej niż 5 lat. Wierzyciel nie skorzysta z niej także wtedy, jeśli któryś ze wskazanych w akapicie „Jakie warunki trzeba spełnić, aby skorzystać ze skargi pauliańskiej?” warunków nie zostanie spełniony.